Geschiedenis en Economie

Tekst: Marie-José Baur, 2023

Niet helemaal duidelijk is wanner het dorp Buggenum precies is ontstaan. In ieder geval werd in het jaar 956 een kerk in Buggenum in een oorkonde vermeld. Ook buurtschap Berik behoorde bij de gemeente Buggenum.
Tot 1942 was Buggenum een zelfstandige gemeente, met een eigen wapen. Op 1 oktober 1942 werd het dorp samengevoegd met Haelen en Nunhem tot de nieuwe gemeente Haelen. Die gemeente is op haar beurt weer, op 1 januari 2007, opgegaan in de huidige fusiegemeente Leudal.

Buggenum werd reeds lang bewoond. Er zijn al sporen gevonden uit de bronstijd. Bij baggerwerkzaamheden in de Maas vond men onder meer een zwaard uit die tijd (1300-1100 v. Chr.). Dit zeldzame wapen, dat waarschijnlijk in Zuid-Duitsland of Oostenrijk is gemaakt, bevindt zich in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden Leiden. In 2014 werd, op een hoger gelegen rug in het landschap, een grafveld met crematiegraven uit de IJzertijd opgegraven.
Ook Romeinen woonden in Buggenum. Uit de opgravingen kan verder afgeleid worden dat op een oeverwal langs de Maas al vroeg een Romeinse nederzetting lag. Een helm van een Romeinse centurio werd gevonden op de bodem van de Maas, op de plek waar zich hoogstwaarschijnlijk de nederzetting bevond. De helm ligt nu in het Valkhof museum in Nijmegen.

De naam Buggenum

De naam Buggenum kent vele vermeldingen zoals: 1230 Bugnem, 1240 Buchnem, 1243 Bugenheijm, 1263 Buggenheym, 1275 Buggenom, 1294-1295 Johanni de Buggenheym, 1306 Bugghenhem, ca. 1550 Bogghenum, 16e eeuw Buggem.
Niet helemaal duidelijk is waar de naam Buggenum precies vandaan komt. Een logisch verklaring lijkt dat deze afgeleid is van  Bug Hemus, wat ‘heem in de bocht’ betekent . De betekenis van ‘heem’ is daarbij ‘woonplaats.
In het Limburgs wordt Buggenum ‘Böggeme’ genoemd.

Overstromingen

Om dat de Maas bij Buggenum niet bedijkt was, waren overstromingen jaarlijks een terugkerend verschijnsel  De Maasdijkramp van 1926 is de zwaarste ramp de hoogste stand ooit gemeten in Nederland. Na deze ramp werd de grond langs de huizen aan de Dorpstraat en Holstraat opgehoogd. Zo kregen de huizen aan de voormalig Bovenstraat (tegenwoordig Holstraat) ter hoogte van de Steenfabriek trapjes aan de voorzijden.
Vluchtpaden maakten het voor mens en vee mogelijk zich in veiligheid te brengen op de hoogstgelegen gronden.
Bij de overstromingen van 1993 en 1995 zijn de vluchtpaden nog gebruikt. Doordat na deze overstromingen dijken langs de rivier zijn aangelegd, zijn ze hun functie kwijtgeraakt. Vanwege hun hoge cultuurhistorische waarde zijn de vluchtpaden tussen 2001 en 2004 gedeeltelijk hersteld met het oog op het in stand houden van de cultuurlandschappen.
Sinds 1995 ligt er een dijk langs de Maas in overeenstemming met het Deltaplan voor de rivieren. Rond 2025 worden de dijken verder opgehoogd in kader van Programma Hoogwaterbescherming.

Tweede Wereldoorlog

De spoorbrug bij Buggenum was erg belangrijk voor de Duitsers. De Blitzkrieg ter verovering van West-Euro (mei 194) gebruikte alle treinsporen voor een snelle doorstoot. Hiervoor gebruikten zij een gepantserde trein. Bij Buggenum werd dit doorzien en de brug opgeblazen. Tijdens de oorlog werd de brug weer hersteld door de bezetter.
Ter hoogte van de Holstraat 62 en de Hoeve (ter hoogte van de Crompvoetsstraat en Holstraat), is zwaar gevochten tussen Duitse en Britse militairen in september 1944. Ooggetuigen hebben verklaard dat er in de boomgaarden een Mitrailleursnest was. Door de jaren heen werden meer dan 100 hulzen en een Britse laars-clip gevonden. In 2008 vond men er nog resten van granaten.
Op het kerkhof liggen twee oorlogsgraven van gesneuvelde Britse militairen. In Nijmegen, op de begraafplaats Jonkerbosch liggen de lichamen van de in Buggenum, omgekomen Britse piloten van de RAF.
Een lokale verzetsstrijder uit Buggenum was destijds “Meester Joosten”, een leraar van de plaatselijke school. Deze werd vanwege zijn verzetsactiviteiten opgepakt tijdens een kerkrazzia en getransporteerd naar Duitsland voor de “Arbeidseinsatz”. Hij is aldaar in het werkkamp overleden. Er werd in de jaren 60 van de vorige eeuw een straat in Buggenum naar hem vernoemd.

Agrarische sector

De kleigrond langs de Maas gelegen is zeer geschikt voor de agrarische sector. De lichte kleigrond werd gebruikt voor grove tuinbouw en fruitteelt. Buggenum was het dorp van augurken, bessen en appelen. Jarenlang was Buggenum de grootste aanvoerder van groente en fruit bij de Coöp. Roermondse groente en fruit Veiling (C.R.V.). De agrarische sector zorgde in die tijd voor de nodige werkgelegenheid en welvaart.
Door de vele kleine fruitboomgaarden was het gebied echter slecht verkaveld. Dit verhinderde de, later noodzakelijk geachte, schaalvergroting. De fruitbedrijven waren niet meer concurrerend en konden zich onvoldoende ontwikkelen, vaak was stoppen het enige alternatief. In het jaar 2000 is het Buggenumse Veld via een R.A.K. (Ruilverkaveling met Administratief Karakter) wel verkaveld. Hierdoor werd grootschaliger gewerkt en veranderden de gewassen die geteeld werden.
Het Buggenumse Veld werd vanwege de goede kwaliteit van de bodem ‘onaantastbaar’ geacht. De lokale agrariërs mochten er bij wijze van spreken nog geen paaltje in de grond slaan en van een schuurtje kon al helemaal geen sprake zijn. Uiteindelijk werden grote delen van het veld toch ingeleverd voor grindwinning en de bouw van kassen.

Meer over de economie

Vanwege de Maasklei ontstonden rond 1900 vele kleiwarenfabrieken langs de rivieren in Nederland, de meeste langs de grenzen. De kleiwarenfabriek in Buggenum is sinds 2013 gesloten. Dit ten gevolge van de economische crisis.
Van 1962 tot 1995 bepaalde ook energiecentrale de Maascentrale, in de volksmond de PLEM-centrale genoemd, de ‘skyline’ van Buggenum. Veel Buggenummers werkten er.  Omdat deze centrale niet meer aan de eisen van deze tijd voldeed, werd ze in 2006 gesloten en in 2011 definitief ontmanteld.
Op het terrein kwam daarna de Willem-Alexander Centrale, een experimentele kolenvergassingscentrale. Ook deze is ontmanteld, in 2014.
Na die tijd zijn de gemeente Leudal, de provincie Limburg en beheerorganisatie OML en WBCZ voornemens om het bedrijventerrein (Zevenellen genaamd) vol te zetten met afvalverwerkende bedrijven.
Er is veel weerstand tegen de komst van deze overlast gevende bedrijven bij organisaties en inwoners van Buggenum en Midden-Limburg. De vanwege te verwachten gezondheidsschade, veiligheidsrisico’s, aantasting van het leefmilieu en van de natuur. Omdat de verantwoordelijke bestuurders deze zorgen niet serieus nemen, heeft dorpsraad Buggenum zich als alliantiepartner aangesloten bij Stichting Duurzaam Zevenellen.  Deze stichting komt samen met andere alliantiepartners op voor een Leefbaar Midden-Limburg.
Ondanks dat Buggenum een klein dorp is met ongeveer 950 inwoner, zijn er in 2023 ongeveer 120 zelfstandige ondernemers gevestigd (allecijfers.nl).

Sint Aldegonda, patroonheilige van Buggenum

Hoog water te Buggenum in 1995

Haelenerweg 5 (foto Heemkunde Buggenum)

Vernielde spoorbrug

De voormalige PLEM-centrale bij Buggenum

Zevenellen